Monografia EC Szombierki . Autor Edward Nowak.

Monografia 

"Elektrowni Szombierki"

w Bytomiu,

czyli:

Narodziny i zmierzch Elektrowni.

SPIS TREŚCI:

I. Wstęp 

II.  Lokalizacja zakładu, infrastruktura 

III. Narodziny elektrowni 

IV. Rozwój elektrowni do 1945 roku 

V. Ważniejsze inwestycje w okresie powojennym 

VI. Dane techniczne kotłów 

VII. Dane techniczne turbozespołów 

VIII.Inne inwestycje 

IX. Ważniejsze awarie elektrowni –(okres powojenny) 

X. Zmierzch elektrowni 

XI.  Struktury organizacyjne oraz kolejność pełnienia funkcji

 kierowniczych tzw „ Dyrekcji” 

XII. Stan zatrudnienia , zainstalowana moc i wskaźniki emisji

 zanieczyszczeń 

XIII. Zasłużeni pracownicy Elektrowni Szombierki 

I. Wstęp

Monografia ta ma na celu przedstawienie dziejów Elektrowni na przestrzeni 80-ciu lat jej istnienia od 1920 roku.

Pragnę w niniejszym materiale przedstawić narodziny ELEKTROWNI, opowiedzieć o latach jej świetności i rozwoju. Pragnę również wspomnieć o ludziach, którzy zawsze byli bogactwem i potencjałem elektrowni, tworzyli jej historię i ożywili materię.

 Monografia ta jest dedykowana wszystkim tym, którzy z Elektrownią Szombierki są lub byli kiedykolwiek związani zawodowo czy też.... uczuciowo.

 Ze względu na niekompletność dokumentacji i materiałów źródłowych niektóre z prezentowanych materiałów są przedstawione wyłącznie w zarysie.

W trakcie tworzenia monografii pozwoliłem sobie skorzystać z następujących materiałów źródłowych:

ENERGETYCY LWOWIACY NA ŚLĄSKU -Władysława Wielgusiewicza

JOANNA I HANS SCHAFFGOTSCHOWIE - Władysławy Ślęzak

Z DZIEJÓW DZIELNIC BYTOMIA- praca zbiorowa pod redakcją prof. Jana Drabiny

Zbiór własnych dokumentów oraz z archiwum zakładowego i miejskiego

Dziękuję wszystkim za okazaną pomoc w kompletacji i gromadzeniu materiałów, szczególne podziękowania składam mgr inż. Zdzisławowi Wojtaszkowi i mgr inż. Lechowi Skrzypkowi. Serdeczne podziękowania kieruję również do rodzin tych , którzy odeszli na zawsze, dziękuję za zdjęcia i cenne informacje wykorzystane w materiałach „ Monografii.....”.

Nie może zabraknąć podziękowań dla emerytowanych pracowników, którzy poprzez swoje osobiste uwagi wpłynęli na jej wzbogacenie i rozszerzenie.

 Ponadto podziękowania swe kieruję do wszystkich osób, które przekazały mi cenne materiały i życzliwe uwagi w procesie tworzenia monografii.

 Na przestrzeni lat losy elektrowni Szombierki nierozerwalnie łączyły się z dziejami całego regionu i kraju, zmieniały się rządy i granice państwowe, zmieniali się właściciele zakładu, toczyły się Wojny Światowe oraz Powstania Śląskie. Kraj trawiły kryzysy polityczne i gospodarcze, wreszcie przyszedł czas na restrukturyzację górnictwa i samej energetyki.

Wszystkie te wydarzenia wycisnęły swe piętno na losach i kierunkach rozwoju elektrowni, ukształtowały jej dzisiejsze oblicze. Mimo tak burzliwej przeszłości w całym okresie działalności elektrowni dominowało dążenie do utrzymania w czołówce podobnych zakładów, poprzez wdrażanie najnowszych osiągnięć techniki w dziedzinie energetyki i pogoni za postępem technicznym. Podobny los przypadł w udziale innym śląskim elektrowniom takim jak elektrownia Chorzów i elektrowniom Zabrze, których geopolityczne osadzenie w istniejących skomplikowanych realiach kreowało ich formułę.

 Na uwagę zasługuje fakt, że w okresie po plebiscytowym na Śląsku, kiedy określano nowe granice państwowe, elektrownia Szombierki będąca ówcześnie pod zarządem niemieckim nadal zasilała zakłady pracy na terenach polskich np.: Hutę Pokój w Nowym Bytomiu i Kopalnię Karol w Orzegowie ( obecnie są to dzielnice Rudy Śląskiej ).

Chcąc częściowo przypomnieć początki elektryfikacji terenów w szczególności Górnego Śląska i kiedy poszczególne elektrownie powstały, wymieniam tylko te największe z tym, że równolegle niemalże budowane były elektrownie przy kopalniach i hutach.

 Do najstarszych elektrowni Śląska należą:

 Rok powstania

 Elektrownia Zabrze 1897

 Elektrownia Chorzów 1898

 Elektrownia Jaworzno I 1900

 Elektrownia Będzin 1915

 Elektrownia Łaziska 1918

 Elektrownia Szombierki 1920

Elektrownia Łaziska i Elektrownia Chorzów przed 1939 rokiem miały po około 100 MW mocy zainstalowanej, natomiast Elektrownia Szombierki w 1944 roku posiadała 92 MW zainstalowanej mocy.

W granicach polski z przed 1939 roku największym systemem energetycznym w kraju był system Polskiego zagłębia Węglowego, który obejmował obszar: Województwa Śląskiego, Zagłębia Dąbrowskiego i części Zagłębia Krakowskiego ( rejon Szerszy i Jaworzna).

W 1938 roku na tym obszarze istniało 67 elektrowni o łącznej mocy około 800 MW i produkcji rocznej 2150 GWh, co stanowiło 55 % krajowej produkcji energii elektrycznej.

Dla porównania w 1995 roku łączna moc elektrowni zawodowych i przemysłowych Południowego Okręgu Energetycznego wyniosła 10 765 MW.

Obecnie do największych elektrowni systemu energetycznego Polski, spalających węgiel kamienny należą:

 Elektrownia Rybnik - 1600 MW

 Elektrownia Jaworzno III - 1200 MW

Najnowocześniejszą i największą elektrownią spalającą węgiel kamienny, będzie Elektrownia Opole, gdzie w latach 1993 -1997 uruchomiono 4 bloki po 360 MW ( 1440 MW ) a budowa dwóch następnych bloków o jeszcze większej mocy jest przewidziana w najbliższych latach.

W 1989 roku, kiedy to uroczyście obchodzono 700 lecie istnienia Szombierek - dzielnicy Bytomia powołano również komitet organizacyjny, którego zadaniem było przygotowanie uroczystości z okazji jubileuszu 70-lecia Elektrowni Szombierki. Jubileusz związany jest z uroczystą chwilą, w której po raz pierwszy z elektrowni Szombierki popłynął prąd 29 listopada 1920 roku, kiedy uruchomiony został pierwszy turbozespół o mocy 12,8 MW.

Uroczystości jubileuszowe pozostały niestety w sferze planów, obchody nie doszły do skutku z uwagi na poważne zmiany polityczno - społeczne i wydarzenia, do jakich doszło wówczas w kraju.

II. Lokalizacja zakładu, Infrastruktura.

Elektrownia Szombierki w południowo - zachodniej części miasta Bytomia, w dzielnicy Szombierki. Zakład położony jest w rozwidleni głównej trakcji kolei normalnotorowych stacji Bytom pomiędzy torami nr 2 i nr 3 w kierunku stacji Bytom - Bobrek I Bytom - Karb.

W bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się takie zakłady jak:

Huta Bobrek - od strony zachodniej w odległości 500 metrów, 

Kopalnia Bobrek - od strony zachodniej w odległości 150 metrów,

Termoizolacja Zabrze - od strony zachodniej bezpośrednio za ogrodzeniem,

Tartak - od strony wschodniej w odległości 100 metrów,

Stacja kolejowa Bytom - Bobrek od strony zachodniej w odległości 100 metrów,

Hurtownia materiałów budowlanych- od strony północnej w odległości 100 m.

W pobliżu elektrowni od strony północnej bierze początek rzeka Bytomka, posiadająca w tym rejonie charakter niewielkiego cieku wodnego.

Drogą dojazdową do elektrowni jest ulica Kosynierów. Dojazd do ulicy Kosynierów prowadzi od ulicy Zabrzańskiej łączącej centrum miasta Bytom z dzielnicą Bobrek. Poprzez dzielnicę Bobrek możliwy jest wyjazd na drogi krajowe w kierunku Wrocławia i Poznania oraz bezpośrednio do Zabrza i Rudy Śląskiej. Poprzez centrum Bytomia lub dzielnicę Łagiewniki możliwy jest wyjazd do Świętochłowic, Chorzowa i Katowic.

Elektrownia posiada własna bocznicę kolejową normalnotorową (obejmującą 6 torów o łącznej długości 2770 m ), doprowadzoną ze stacji kolejowej Bytom - Bobrek.

Widoczna z daleka charakterystyczna sylwetka elektrowni z wieżą zegarową i trzema kominami, z których najwyższy ma wysokość 120m, stała się nieodłącznym elementem pejzażu Bytomia.

Powierzchnia Elektrownia Szombierki wynosi około 17,88 ha.

Na terenie elektrowni znajdują się 24 budynki o :

- powierzchni zabudowy  - 17213,50 m. 2

- powierzchni użytkowej - 3765,24 m. 2

- kubaturze - 337485,59 m. 3 

oraz 30 budowli o łącznej powierzchni zabudowy - 18772,38 m. 2

Do kompleksu budynków głównych należą:

budynek kotłowni

budynek maszynowni

budynek pompowni

budynek stacji ciepłowniczej

budynek administracji

budynek rozdzielni głównej 56 kV

budynek warsztatów wraz z łaźnią

budynek rozdzielni wnętrzowej 110 kV

wieża zegarowa

wieża węglowa

3 kominy przemysłowe - komin nr 1 i 2- o wysokości 110 m. i komin nr 3-120 m

III. Narodziny Elektrowni i historia dzielnicy Bytomia - Szombierki.

Historia Elektrowni Szombierki sięga czasów przed pierwszą Wojną Światową, a więc okresu 1914 - 1918 r.

Po zakończeniu I-ej Wojny Światowej zmieniono koncepcję i wybudowano elektrownię, która zasilała w energię elektryczna nie tylko okoliczne zakłady pracy takie jak kopalnie i huty, ale także miasto Bytom.

Ponieważ właścicielem Elektrowni był również właściciel kopalni ”Bobrek”- największej na owe czasy kopalni w Europie, zależało mu na spalaniu jak największej ilości węgla odpadowego na miejscu. Odbiór energii elektrycznej nie pokrywał w pełni możliwości produkcyjnych Elektrowni a tym samym możliwości spalania całości węgla odpadowego. Wybudowano, więc w pobliżu obydwu zakładów Karbidownię, w której zainstalowano piece łukowe do wypalania kamienia wapniowego na karbid, który służył do celów oświetleniowych w podziemiach kopalnianych i do produkcji acetylenu- i w ten sposób podniesiono produkcję energii elektrycznej.

Karbidownia potrzebowała około 20 MW mocy elektrycznej.

Z zachowanej w Archiwum Miejskim w Gliwicach księgi umów koncesyjnych wynika, że przed uruchomieniem Elektrowni Szombierki, gmina Bytom miała podpisaną umowę koncesyjną na dostawy energii elektrycznej z Elektrowni Zabrze, poprzez Spółkę ”AEG”- Allgemeine Elektrizitats Gesellschaft z siedzibą w Gliwicach.

Rejon Energetyczny w Bytomiu posiadał: 29 km sieci 6 kV, 79,4 km przewodów niskiego napięcia, 100 stacji transformatorowych, z 117 transformatorami. Zasilano bezpośrednio Bytom o powierzchni 30,25 km2 z 99 472 mieszkańcami w 1936 roku. Podłączonych do sieci było 95,6% wszystkich gospodarstw domowych. Zużycie energii elektrycznej wynosiło 10427 000 kWh.

Wielkości napięć prądu przemiennego wynosiły 380 |220V, 220\127V, 125V, 6000V i do tramwajów prąd stały o napięciu 550 V.

W Rejonie Energetycznym w Bytomiu zatrudnionych było 81 pracowników.

Powyższe dane zaczerpnięto z opracowania pt. ”Gospodarka Elektryczna w Rzeszy Niemieckiej”.

Elektrownia Szombierki była więc obiektem niezbędnym dla miasta Bytomia, oraz dla istniejących już kopalń węgla kamiennego, Bobrek, Szombierki, Karol, Paweł, Centrum, Rozbark, Powstańców Śląskich oraz hut Bobrek i Pokój.

Inwestorem budowy Elektrowni Szombierki była Spółka Akcyjna ” Schaffgotsch Aktien Gesellschaft ” zwana również „Grafflich Schaffgotsche Werke” (Hrabiowskie Zakłady Schaffgotschów ) - od 1905 roku,.

Kapitał Spółki wynosił 50 ml. Marek, z czego 49 980 marek należało do hr. Joanny Schaffgotsch z domu Gryzik, a po 10 ml. Marek do jej męża Hansa Ulryka Schaffgotscha i 10 ml. Marek do Generalnego Dyrektora dr Stephana Bernarda.

Do Spółki należała kopalnia Paweł ”Paulus - Hohezellern”, eksploatująca pola górnicze Szombierek, Bobrka, Orzegowa i Chebzia.

Pragnę tutaj przy okazji przybliżyć postać Karola Goduli i hr. Joanny Schaffgotsch, dzięki których olbrzymiej fortunie powstały Hrabiowskie Zakłady Schaffgotschów.

Karola Godula, był jednym z największych przemysłowców w I-szej połowie XIX wieku na terenie Górnego Śląska. Nazywano go nawet królem cynku. W chwili śmierci Goduli, jego majątek oszacowano na 2 miliony talarów. Majątek ten składał się z 19 kopalń galmanu, 40 -tu kopalń węgla kamiennego, 3 hut cynku i 28 udziałów w hucie „Karol”. Do tego dochodziły majątki ziemskie Szombierki, Orzegów, Bujaków, Paniowy.

Spadkobierczynią Godula uczynił ww. Joannę Gryzik, która poślubiła hrabiego Hansa Ulryka Schaffgotscha.

Na podstawie opracowania Józefa Larisch ”Z dziejów Dzielnic Bytomia” o dzielnicy Szombierki, o której już wiele napisano, pragnę przedstawić jeszcze niektóre informacje.”

była niewielką osadą usytuowana niedaleko wzgórza Św. Małgorzaty, na której już w XII wieku stał kościół i rozsiadł się gród.

Szombierki - leżące wzdłuż szosy prowadzącej z Bytomia do Rudy i Zabrza, były na początku XIX wieku biedna i zaniedbaną wsią. Z danych statystycznych landratu bytomskiego z maja 1797 roku wynika, że w Szombierkach mieszkało 166 osób, a wśród nich kowal, tkacz, z jednym krosnem, ( prawdopodobnie Jan Mokrski), cegielnik i dwóch żołnierzy. W Szombierkach znajdowały się 34 zabudowania. Wieś liczyła 15 gospodarstw kmiecych i 12 zagrodniczych, posiadała duży folwark i owczarnię.

Folwark założono w 1711 roku, przez ówczesnego właściciela Szombierek, barona Adama von Folgar. Gospodarstwa chłopskie leżały przy jedynej wówczas drodze w Szombierkach, biegnącej po linii wschód- zachód w kierunku Bobrka. Drewniane chaty kryte słomianą strzechą, podzielone były sienią na dwie zasadnicze części. W jednej połowie znajdowała się kuchnia i duża izba, w której mieszkali domownicy, a w drugiej chlew i spichlerz. Drobny inwentarz, jak gęsi, kury, króliki a nawet kozy i cielęta, chowano często w sieni i w mieszkaniu. WW południowej części wsi, od Łagiewnik aż do Rudy, ciągnęły się duże skupiska drzew tworzących las rudzki. W bezpośrednim sąsiedztwie Bytomki były grzęsawiska i mokradła.

W dniu 17 lipca 1808 roku, dotychczasowi właściciele Szombierek, bracia Leopold i Karol von Hochberg, sprzedali wieś za 34 tyś. Talarów baronowi von Gruttschreiberowi.

Nieco wcześniej w 1807 roku, dwór szombierski sprzedał część ziemi leżącej w pobliżu Rudy sołtysowi z Orzegowa Krzionskowi oraz chłopu Michałowi Janiczkowi. W 1810 roku Szombierki kupił baron Rajmund von Ohlen-Adlersrcon, który już w 1812 roku sprzedał wieś za 81 tyś. Talarów Joannie Marii Eleonorze von Petsch.

Kolejnym właścicielem Szombierek i Orzegowa został wyżej już wymieniony Karol Godula, który w dniu 23.03.1826 roku kupił obydwa dobra rycerskie za 41485 Talarów. Po śmierci Goduli ( 6.07.1848 r.), cały ogromny majątek odziedziczyła Joanna Gryzik, późniejsza hrabina Schaffgotsch.

Uwłaszczenie chłopów w Szombierkach przeprowadził Karol Godula w 1829 roku. Ziemię otrzymali tylko kmiecie, musieli jednak zapłacić Goduli pewną kwotę pieniędzy.  Nie mogąc się z tego wywiązać, oddawali szęść swej ziemi i w ten sposób Godula powiększył majątek o ponad 300 morgów.

Kolejne dane statystyczne dla Szombierek z 1840 roku wymieniają 33 domy mieszkalne, leśniczówkę, folwark, cegielnię, gospodę, szkołę, w której uczyły się również dzieci z Orzegowa, opuszczoną kopalnię węgla, 331 mieszkańców( w tym 9 ewangelików), trzech rzemieślników oraz 155 krów.

W 1854 roku rozpoczęto budowę zamku dla Karola Goduli. Piękny parterowy pałac w stylu włoskim nigdy nie był zamieszkały przez właściciela, który do końca swego życia mieszkał w chłopskim domku na terenie Rudy Śląskiej( jeszcze dzisiaj zachowały się fragmenty fundamentów).

Jesienią 1854 roku panowała w powiecie bytomskim wielka epidemia cholery, w wyniku której zmarła jedna trzecia mieszkańców Szombierek.

W roku 1859 z inicjatywy dwóch szombierskich gospodarzy -Augustyna Cygana i Szymona Flatzka - rozpoczęto budowę małego kościółka jako wotum dziękczynne za uratowanie życia. Poświecenie budowli nastąpiło 25.10.1863 roku.

W grudniu 1893 roku Grafflich Schaffgotsche Werke prowadziła wstępne rozmowy z firmą Kramer i Co z Berlina na temat parowej linii tramwajowej z Bytomia przez Szombierki w kierunku Bobrka do Zabrza oraz do Chebzia. Pierwszy tramwaj przez Szombierki w kierunku Bobrka przejechał 29.09.1898 r.. W tym samym roku uruchomiono również linię tramwajową przez Godulę do Chebzia.

W 1902 roku rozpoczęto prace ziemne przy budowie kościoła, a 13.11.1904 r. nastąpiło jego poświęcenie. W rok później wybudowano dom parafialny, klasztor i dom związków katolickich.

W 1900 roku w Szombierkach mieszkało 3091 osób, było 111 domów mieszkalnych.

W 1913 roku wybudowano gmach urzędu gminnego

W latach 1906 - 1908 powstało osiedle domów czterorodzinnych koło szybu Gemander ( obecne ulice Kosynierów, Mierosławskiego i Puszkina ).

W 1914 roku Szombierki otrzymały oświetlenie elektryczne.

Po zakończeniu działań wojennych w 1818 roku, w całych Niemczech, a więc również w okręgu bytomskim zaostrzyła się walka strajkowa, gdzie obok żądań ekonomicznych coraz częściej wysuwano żądania polityczne. Odbywały się zebrania i wiece, powstawały rady robotnicze i żołnierskie. W traktacie pokojowym zawarty w Wersalu w dniu 28.06.1919 roku pomiędzy mocarstwami zachodnimi a Niemcami postanowiono zorganizować na Górnym Śląsku plebiscyt, w którym Ślązacy sami mieli zadecydować do którego państwa chcą należeć.

Z 17 na 18 sierpnia 1919 roku wybuchło pierwsze powstanie śląskie.

W dniu 20.08.1920 roku, po strajku generalnym wybuchło drugie powstanie śląskie. W Szombierkach, gdzie powstańcami dowodził Leśniok, doszło do drobnych potyczek.

W dniu 20 maja 1921 roku odbył się na Górnym Śląsku plebiscyt. W Szombierkach wraz z obszarem dworskim głosowało 3328 osób, w tym 2367 za Polską ( 71.1 % ),a 961 za Niemcami (28,9 %). Ogólny jednak wynik głosowania na całym obszarze plebiscytowym, był korzystny dla Niemiec.

W tej sytuacji w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku wybuchło trzecie powstanie.

W październiku 1921 roku Rada Ligi Narodów wytyczyła nową granicę i nastąpił podział Górnego Śląska. Bytom i Szombierki pozostały po stronie niemieckiej. Szombierki stały się przygraniczną gminą a wzdłuż Bytomki przebiegała polsko - niemiecka granica państwowa.

W latach 1922 - 1939 przy końcu obecnej ulicy Modrzewskiego nad Bytomką, około 300 metrów od aktualnego wjazdu na stadion ”Szombierek”, znajdowało się niemiecko - polskie przejście graniczne.

Do dziś zachował się dawny niemiecki domek celny. Granicę można było przechodzić od godz. 600 do 1900 za okazaniem przepustki. W IX wieku stał tam tzw. Szombierski młyn.

Na południowy zachód od dzielnicy leży park Fazaniec. Do 1928 roku był on prywatnym parkiem Schaffgotschów i znajdowała się tam bażanciarnia.

W 1948 roku w północnej części Szombierek wybudowano tu osiedle piętrowych drewnianych domków fińskich w ilości 501 sztuk, dla górników kopalni Szombierki i Bobrka. Domy te otoczone były działkami pełnymi kwiatów i drzew owocowych, tak, że na obszarze 80 ha powstał jeden wielki ogród. 

W dniu 17 marca 1951 r. Zgodnie z Uchwałą Rady Ministrów, dokonano reorganizacji układu administracyjnego, w wyniku którego Szombierki przyłączono do Bytomia. Poza Szombierkami w skład miasta weszły wtedy Miechowice, Karb i Łagiewniki.

Aktualnie w Szombierkach na powierzchni 4,57 km2 ( 5,51 % obszaru miasta) mieszka 36 tyś. osób ( 15,1 % ogółu mieszkańców Bytomia). Pod względem zagęszczenia - 7878 osób na 1 km2 - Szombierki zajmują pierwsze miejsce na terenie Bytomia, stały się jedną z największych i najludniejszych dzielnic Bytomia.

( Dane z 1991 roku.)

IV. Rozwój Elektrowni do 1945 roku.

29 listopada 1920 roku, nastąpił pierwszy rozruch podstawowych urządzeń Elektrowni, takich jak :

4 kotły z rusztem wędrownym, dwu rusztowe nr 9, 11, 13, i 17 typu „Babcock” o wydajności 12 t\h, ciśnieniu 15,5 atn i temperaturze pary przegrzanej 350 0 C. Były to kotły wodno rurkowe z walczakami nitowanymi.

 Turbozespół nr III, typu WUMAG o mocy 12,8 MW, z przekładnią 2:1.

W następnych latach rozbudowano kotłownię i maszynownię o następne jednostki energetyczne:

5 kotłów z rusztem wędrownym, dwu rusztowe, typu „Steinmiiller nr 6,8,10,12,14, wodnorurkowe, z walczakami nitowanymi z podgrzewaczem wody typu Greena o rurach pionowych, żeliwnych gładkich z ruchomymi skrobakami.

5 kotłów z rusztem wędrownym, dwu rusztowe, w tym trzy typu „Babcock - Wilcox ”, nr 5,7,15,  zabudowane w roku 1929 ,oraz dwa kotły nr 19 i 20, które posiadały trzy walczaki wodne, jeden walczak parowy, przegrzewacz pary oraz podgrzewacz wody żeliwny, typu Stiirle - odłączalny od kotła.

4 kotły okrętowe z rusztem wędrownym, trzy rusztowe, wodno rurkowe, typu „Babcock” nr1,2,3,4.

2 kotły jednym rusztem wędrownym, wodno rurkowe, typu „Babcock - Wilcox”, nr 16 i 18, rok produkcji 1937, o walczaku spawanym, dwu stopniach przegrzewacza pary, z trójstopniowym podgrzewaczem wody.

3 turbozespoły typu „WUMAG”

nr I o mocy 12,8 MW - uruchomiony 22.04.1924 r.

nr II o mocy 12,8 MW - uruchomiony 22.04.1924 r.

nr IV o mocy 25,6 MW - uruchomiony 01.08.1928 r.

3 kotły, nr 21,22 i 23. Kotły te w 1945 roku zostały zdemontowane jako zdobycz wojenna.

Z uwagi na to, że zainstalowano nowe kotły nr 21,22 i 23, które miały wyższe parametry pary przegrzanej, konieczna była częściowa wymiana kadłubów żeliwnych na staliwne w trzech turbinach i dlatego w 1937 roku w turbinach:

nr I - części parowe turbiny zostały wymienione. Wykorzystując instalację kondensacji oraz generator w dobrym stanie, wymieniono turbinę 1500 obr\ min na nowoczesną turbinę z 3000 obr.\ min, wyposażoną w segmentową regulację dławieniowo- ilościową wraz z zabudowaną przekładnią obrotów 2:1 

Przy turbinach nr II i III - kadłuby częściowo zostały wymienione na staliwne, regulację wymieniono na segmentową regulację dławieniowo - ilościową oraz podwyższono liczbę kierownic i kół łopatkowych z 6 na 8 celem osiągnięcia zmniejszenia jednostkowego zużycia pary.

Turbozespół nr V - firmy GMA”WUMAG” o mocy 28 MW uruchomiony 13.04.1939 roku. Turbozespół ten został zdemontowany w 1945 roku w ramach reparacji wojennych.

Po licznych usprawnieniach i modernizacjach podstawowych urządzeń Elektrowni za czasów niemieckich, moc zainstalowana Elektrowni w 1944 roku wynosiła 92 MW, w oparciu o pracę 23 kotłów, oraz 5-ciu turbozespołów firmy GMA”WUMAG” -(WAGGON - u MASCHINENBAU AKTIENGESELLSCHAFT GORLITZ).

Napięcie znamionowe generatorów wynosiło 6300 V.

W zamierzeniach miały jeszcze być wybudowane 2 kotły nr 24 i 25, na 28 atm i 425 oC, oraz dodatkowy czwarty komin. Kotły te miały być w miejscu zmiękczalni wody, która miała być zdemontowana i ponownie wybudowana nad górnym stawem wody surowej. (Staw ten obecnie już nie istnieje, gdyż został do poziomu drogi zasypany) a teren zrekultywowany.

Kotły usytuowane były na osi wschód- zachód budynku kotłowni.

Kotły od nr 1 - 19 (nieparzyste) znajdowały się po stronie południowej a od nr 2 - 20

( parzyste) , na stronie północnej kotłowni.

Nad kotłami i podgrzewaczami tych kotłów zainstalowane były suwnice z napędem ręcznym.

Kotły nr 21, 22, 23 znajdowały się w drugiej części kotłowni za kotłem nr 19 na stronie południowej kotłowni.

Oczywiście budowie kotłów i turbozespołów towarzyszył kompleksowy rozwój i budowa urządzeń pomocniczych takich jak :

urządzenia gospodarki wodnej w postaci zmiękczalni wody, zbiorników wody kotłowej, pomp zasilających, pomp wody obiegowej chłodzącej, chłodni kominowych - 7 sztuk, w tym : 3szt. o wydajności 3500 m3\h, i 4 szt o wydajności 5000 m3\h, konstrukcji stalowej z opierzeniem początkowo drewnianym, które dopiero w następnych latach zmieniono na opierzenie z płyt falistych poliestrowe,- o wysokości wieży ok. 40 m., obrys chłodni 29,6 m. x 29,6 m -31.193,3 m3, urządzenie zraszające,, ociekowe 684,498 m3, - powierzchnia odeskowania konstrukcji 2760 m2 .

Żelbetowa konstrukcja basenów chłodni kryły pomieszczenia :

pomp stawowych, warsztatu instalacyjnego, stolarni, warsztatu remontu samochodów oraz garaży samochodowych i inne jak łaźnia dla kobiet, liczne podręczne magazynki oraz dawniej jeszcze stajnia dla koni i pojazdów konnych.

Baseny chłodni połączone były z budynkiem maszynowni żelbetową, dwu kondygnacyjną konstrukcją. W kondygnacji górnej usytuowane były 2 rurociągi o średnicy 1200 mm, zaś w dolnej woda przepływała bezpośrednio w zamkniętym kanale. Pojemność kanału dolnego wynosiła 1232,66 m3, górnego 1967,68 m3.

 W rejonie chłodni znajdował się ponadto budynek regeneracji oleju turbinowego, o powierzchni 153,9 m2 i kubaturze 1142,64 m3, murowany zbiornik wody chłodzącej- zwany stawem dolnym i ziemny zbiornik - staw górny o pojemności 20200 m3 i powierzchni 10100 m2.

Po latach, gdy chłodnia nr 1 stała się zbędna, wykorzystano basen tej chłodni jako zbiornik rezerwowy wody pitnej o pojemności 2304 m3.

Ważną sprawą dla właściwego funkcjonowania zakładu było zaplecze remontowe warsztatu mechanicznego, kuźni i stolarni.

Warsztat mechaniczny dysponował różnorodnymi obrabiarkami do metalu takimi jak:

tokarki 6 szt, strugarkę poprzeczną, frezarkę uniwersalną do obróbki kół zębatych, wiertarkę słupową, szlifierki do szlifowania wałków, otworów, narzędzi i bogato wyposażoną narzędziownię ogólnozakładową.

Obrabiarki te napędzane były początkowo wspólnym napędem elektrycznym za pomocą pasów transmisyjnych. Dopiero w latach 60-tych napędy te zostały zmienione na indywidualne.

Kuźnia oprócz typowego paleniska kowalskiego, wyposażona była w młot kuzienny pneumatyczny z 1926 roku, prasę korbową, nożyce uniwersalne do cięcia różnych profili , piłę mechaniczną, wiertarkę słupową, szlifierkę dwu tarczową o średnicy 600 mm.

Warsztat budowlany mieszczący się w pomieszczeniach pod chłodniami kominowymi, wyposażony był we wszystkie typowe maszyny do prac stolarskich, ciesielskich oraz ogólnobudowlanych.

W 1925 roku uruchomiono zegar wieżowy, posiadający podświetlane czterostronne tarcze o średnicy ok. 5m. - wykonany przez firmę Siemens und Halske,- odbierający impulsy z kompleksowego urządzenia do sygnalizacji czasu. Na urządzenie to składały się: 2 zegary główne o elektrycznym mechanizmie zegarowym wysyłającym impulsy elektryczne do całości układu, 2 zegary impulsowe rejestrujące czas- usytuowane na bramie wejściowej, 48 zegarów jednostronnych w pomieszczeniach biurowych i warsztatach oraz dwa zegary dwustronne na hali kotłowni i maszynowni.

W 1937 roku zbudowano komin murowany nr 3 o wysokości 120 m. i średnicach zewnętrznych 6,6 m. u wylotu i 10,6 m. u podstawy.

W 1937 roku wybudowano również ciąg transporterów taśmowych węgla składający się z taśm o długości 1025 m., 196,7 m., 191,3 m. i szerokości 800 mm oraz taśmy o długości 32,0 m. i szerokości 1000 mm. Transportery te stały się podstawową drogą dostarczania węgla do elektrowni z sortowni kopalni Bobrek.

Uprzednio węgiel do elektrowni był dostarczany koleją normalno i wąskotorową z kopalni Bobrek i Szombierki.

W okresie wojny nastąpił rozwój sieci elektroenergetycznych o napięciu 110 kV, dlatego przy Elektrowni Szombierki wybudowano napowietrzną rozdzielnię 110 kV i połączono ją liniami przesyłowymi z Elektrownią Zabrze.

Energia elektryczna dostarczana była do kopalń, hut i rozdzielni miejskich kablami, z których część ułożona jest w podziemnym tunelu łączącym Elektrownię z Hutą Bobrek, Kopalnią Bobrek oraz Karbidownią Bobrek.

V. Ważniejsze inwestycje w okresie powojennym.

W trakcie przetaczania się przez tereny Śląska działań wojennych, trwała nieprzerwanie praca elektrowni.

Pracownicy byli zakwaterowani z rodzinami w schronach na terenie zakładu.

Jedynie w czasie uszkodzenia kanału wody obiegowej w rejonie chłodni, co według uzyskanych informacji było precyzyjnie dokonanym atakiem lotniczym, mającym na celu unieruchomienie bez jej zniszczenia, elektrownię wyłączono.

W 1945 roku Elektrownia Szombierki wznowiła działalność jako jeden z pierwszych zakładów w mieście. Fakt ten przypisać można było bardzo fachowej i zdyscyplinowanej kadrze starych pracowników, którzy pomimo wcześniejszego ewakuowania się większości kierownictwa w głąb Niemiec, była w stanie samodzielnie prowadzić jej rozruch i eksploatację.

Przykładem ogromnego zaangażowania załogi jest prowadzony ręcznie napęd rusztu (wobec braku zasilania silników napędowych ) i rozruch pierwszych kotłów rusztowych, aż do uzyskania pary o odpowiednich parametrach i uruchomienie pierwszego turbozespołu. 

W 1945 roku jak już wspomniałem, nastąpił częściowy demontaż urządzeń elektrowni, przez brygady demontażowe Armii Radzieckiej, traktującej teren Bytomia za zdobyczne tereny niemieckie.

W tym czasie zdemontowano:

trzy kotły nr 21 - „ FAMO” - rusztowy, nr 22 - STEINMILLER -rusztowy i nr 23 - „BORSIG” - pyłowy

Turbozespół nr V - „ WUMAG ”

Dwa transformatory sprzęgłowe 6\ 110 kV.

Demontażu tych urządzeń pod nadzorem żołnierzy radzieckich wykonywali jeńcy wojenni.

Niszczycielski sposób demontażu tych urządzeń, jak wspominali liczni długoletni pracownicy elektrowni, wykluczał niestety ponowną instalację tych urządzeń.

Historyczną ciekawostką jest fakt przekazania elektrowni w zarządzanie władz polskich dopiero 15 maja 1945 roku po przeprowadzeniu wspomnianego demontażu, w sytuacji gdy miasto Bytom zostało wyzwolone z 27 na 28 stycznia 1945 roku.

W kotłowni pozostało 20 kotłów rusztowych o sumarycznej wydajności osiągalnej 320 ton\h oraz 4 turbozespoły.

Moc elektryczna zainstalowana elektrowni wynosiła 64,0 MW, moc osiągalna 70 MW, przy stanie zatrudnienia 380 osób.

Opracowany w latach 1947| 48 projekt rozbudowy Elektrowni Szombierki, zakładał przede wszystkim odbudowę mocy, po zdemontowanych urządzeniach w części wysokoprężnej.

Realizując ten projekt w latach 1953 - 1955 wybudowano:

3 kotły pyłowe typu La Mont - w miejscu zdemontowanych kotłów nr 21, 22, 23.

Kocioł nr 61 nr fab. 453

Kocioł nr 62 nr fab. 454

Kocioł nr 63 nr fab. 455

2 turbozespoły

nrV - typu „Skoda”- 35 MW

nrVI - typu „I-sza Brneńska”, czołowy przeciwprężny o mocy 8,8 MW

Praca turbozespołu nr VI, w znacznym stopniu wpłynęła na obniżenie wskaźnika jednostkowego zużycia węgla umownego na produkcję 1 kWh, ponieważ para po przepracowaniu przez turbinę , ma na wylocie z turbiny parametry 16,5 atn. i 375, 0 C i zostaje wykorzystana do zasilania turbozespołów od nr I do IV.

Po uruchomieniu w\w trzech kotłów i dwóch turbozespołów, moc elektryczna osiągalna elektrowni w 1955 roku wynosiła 108 MW,  przy stanie zatrudnienia 850 osób.

W owym czasie elektrownia zaliczała się do grupy największych elektrowni w kraju.

W roku 1957 - nastąpiło przystosowanie kotłów niskoprężnych rusztowych nr 19 i 20 a następnie nr 16 i 18, do spalania gazu wielkopiecowego dostarczanego z Huty Bobrek rurociągiem naziemnym o średnicy 1000 mm. W znacznym stopniu przyczyniło się to do oszczędności w ilości spalanego węgla.

Mimo zachowania wszelkich środków ostrożności, nie uniknięto wypadku przy eksploatacji gazu wielkopiecowego, który jest gazem bezbarwnym i bez zapachu . W czasie postoju kotła odstawionego do prac remontowych, zbiorowemu zatruciu uległa brygada murarzy kotłowych. W późniejszym okresie huta zużywała wytworzony gaz we własnym zakresie, zaprzestano więc spalania gazu wielkopiecowego w kotłach.

Elektrownia spalając miał węglowy nie posiada zewnętrznego składowiska węgla, gdyż założono jego dostawę taśmociągami wprost z sortowni kopalni Bobrek, do 13- tu zasobników nadkotłowych o pojemności ok. 300 ton każdy. Dodatkowo można dostarczać węgiel przy użyciu taboru kolejowego własnej bocznicy normalnotorowej, następnie drogą nawęglania rezerwowego transporterami kubełkowymi typu Elewator i transporterami skrzynkowymi do w\w. zasobników nad kotłami.

Jak już wcześniej wspomniałem zakład posiada własną bocznicę normalnotorową o długości torów 2770 mb. a kiedyś posiadała również bocznicę wąskotorową. Dysponuje lokomotywą spalinową typu „SM42”, wagonami samowyładowczymi typy „TALBOT” do transportu miału węglowego, wagonami samowyładowczymi typu „RADWAN” do transportu popiołu lub żużla po uprzednim zroszeniu wodą, oraz 2 -ma cysternami kolejowymi o pojemności 70 m3 do załadunku popiołu na sucho. W latach 50-tych zakład dysponował lokomotywą bezpaleniskową typu „ Tkh-4b”, którą napełniało się parą z odczepu rurociągu parowego kotłów parowych kotłowni niskoprężnej.

W 1963 roku Elektrownia Szombierki zajęła I-sze miejsce w kraju w grupie elektrowni szczytowych a w latach 1969-70 w ramach Okręgu Południowego.

W kolejnych latach elektrownia zaczęła się przeistaczać stopniowo w elektrociepłownię.

W 1964 roku została wybudowana i oddana do eksploatacji prowizoryczna stacja ciepłownicza o wydajności 12 Gcal \ h dla zasilania kopalni Bobrek. Stacja ta została wybudowana w odżużlaniu w miejscu kotłów nr 15 i 17 po ich wyburzeniu.

W 1965 roku rozpoczęto budowę stacji wymienników ciepła, która zapewniała dostawę ciepłej wody o temperaturze maksymalnej 150 0C dla kopalni Bobrek i zastąpiła w\w. prowizoryczną stację.

W 1971 roku wybudowano stację deminerlizacji wody o wydajności 45 ton wody na godzinę, która znacznie poprawiła eksploatację kotłów La Mont.

Proces demineralizacji wody poprzedzony jest wstępną dekarbonizacją na reaktorze powolnym.

Dekarbonizacja ta wyposażona jest :

lasownik i zbiornik mleka wapiennego

reaktor powolny - 1 szt.

filtry żwirowe - 3 szt.

zbiornik wody zdekarbonizowanej

Demineralizacja składa się z 3 ciągów jonitowych o wydajności 15 m3 każdy.

W skład ciągu technologicznego podstawowego wchodzą następujące wymienniki jonitowe:

wymienniki kationitowe silnie kwaśne - 2 szt.

desorber CO2 - 1 szt.

anionit silnie zasadowy - 1 szt.

wymiennik dwujonitowy o złożu mieszanym - 1 szt.

wymiennik kationitowy silnie kwaśny tzw. Buforowy - 1szt.

wymiennik anionitowy słabo zasadowy

zbiorniki wody zdemineralizowanej po 20 m3  każdy - 2 szt.

Ważną inwestycją elektryczną, było zbudowanie w 1974 roku „10-cio polowej krytej rozdzielni 110 kV”, gdyż stara rozdzielnia napowietrzna 110 kV, była narażona na częste wyłączenia i awarie spowodowane zabrudzeniem izolatorów. Oczywiście po uruchomieniu nowej rozdzielni, stara została zlikwidowana.

W 1974 roku w ramach zadania inwestycyjnego rozbudowy ciepłownictwa wybudowano :

kocioł wodny WR 25 w miejsce byłych kotłów nr 15 i 17, wraz z urządzeniami towarzyszącymi.

Wymiennik ciepła nr 5, z układem pomp sieciowych i zasilaniem parowym wymiennika poprzez stację redukcyjno schładzającą lub z przelotni turbiny nr IV.

W 1976 roku wg projektu Energoprojektu Gliwice, wybudowano rurociąg ciepłowniczy magistrali „ północnej ”, które inwestorem była KWK Dymitrow.

W 1980 roku uruchomiono wymienniki ciepła nr 6 i 7 oraz wybudowano magistralę cieplną południową w kierunku osiedla Arki Bożka.

W 1987 roku uruchomiono rurociąg parowy do Zakładów Gumowych Górnictwa w Łagiewnikach a następnie wykonano odczep z tego rurociągu do kotłowni KWK Szombierki.

W 1992 roku w miejscu po zdemontowanych kotłach nr 20 i 18 zabudowano i uruchomiono :

kocioł parowy rusztowy OR 32, wraz z multicyklonem oraz zbiornik zasilający z układem pomp zasilających dla tego kotła i pomp do zasilania zbiornika. Kocioł ten posiada parametry pracy pracujących kotłów La Mont.